Verlichtingsargumenten
De Verlichting heeft
vanaf 1596, de geboortedag van René Descartes tot aan 1804,
de sterfdag van Immanuel Kant, aan Noordwest-Europa enkele paradigmatische
inzichten opgeleverd, welke uiteindelijk resulteerden in de vorming
van een continentaal denken. Daartoe golden óóit
twee typische Verlichtingsidealen - enerzijds dient de mens
helder te worden voor zichzelf en anderzijds moet de samenleving
waarin wij leven steeds transparanter worden voor eenieder van
ons.
Een toenemende transparantie
van de individuele mens voor zichzelf middels zijn eigen schouwende
geest was wat René Descartes ooit aanving met zijn cogito
ergo sum (ik kan aan alles twijfelen maar ik kan nooit twijfelen
aan het feit dat ik twijfel!) en door Immanuel Kant werd
gefinaliseerd als een sapere aude (denk zélf),
een zelfdenkzaamheid zonder weerga, die alleen kan plaatsvinden
zonder enig beroep op het reeds door anderen gedachte, zonder
klakkeloze overname van overgeleverde waarden en normen en zonder
(be)middeling op grond van geloof, bijgeloof en overige niet proefondervindelijke
en niet collectief zintuiglijk waarneembare uitgangspunten. En
zoals Immanuel Kant 225 jaar geleden al zei: wij hebben
geen metafysica en religie nodig om theoretisch, ethisch en esthetisch
juist te kunnen weten, handelen en verlangen! Maar hij implementeerde
daarmee ook zijn sapere aude als de ultieme ode van de mens aan
zichzelf denk zelf!
Voorts kan alleen door toenemende openheid over, doorzichtigheid
van en publieke controle op de Europese wetgeving zich binnen
haar grenzen een werkelijke democratie ontwikkelen! In Europa
mag
geen schoffering van de vrouw meer bestaan, geen corruptie meer
woekeren, geen (witte-boorden)criminaliteit meer heersen, geen
kinderarbeid en -mishandeling ooit nog plaats vinden, geen extensieve
veeteelt enig dier nog schaden enz. enz.
Het Europese Verlichtingsdenken
heeft vier inzichten opgeleverd.
Mensen verschillen
onherroepelijk van elkaar, mensen hebben weerstand nodig, mensen
zijn geneigd tot perfectie van de perversie en mensen verwerkelijken
zichzelf niet in hun binnenwereld maar in hun buitenwereld.
Het zijn deze vier inzichten die gestalte hebben gegeven aan de
wijze waarop in vrijwel alle Europese en daarvan afgeleide culturen
de mens zichzelf en de wereld om zich heen beschrijft, betekent,
bezingt, danst, in muziek vormgeeft, verbeeldt enz., zichzelf
duidend en zingevend in één en hetzelfde gebaar.
Ten eerste:
mensen verschillen onherroepelijk van elkaar.
Niemand van ons is
volkomen in-, om- of verwisselbaar gelijk aan welk ander levend
individu. Ieder mens is volstrekt uniek omdat zij en hij deze
mens is en niet enig ander mens. Ieder mens is een volstrekt eigen,
persoonlijk, authentiek en idiosyncratisch zichzelf beschrijvend
en betekenend mens, uitgerust met het vermogen tot het maken van
volstrekt individuele voorstellingen, verwoordingen en verbeeldingen
voor, tijdens en na al hetgeen zij en hij ervaart. Het is uit
niets anders dan deze zelfervaring dat zich in ieder van ons een
volstrekt singuliere, eenmalige en unieke synthetische eenheid
van apperceptie kan ontwikkelen die m.i. volkomen ten onrechte
in bepaalde kringen smalend wordt afgedaan als een nodeloos want
slechts menselijk ego.
Alleen het inzicht dat ieder mens onontkoombaar en onherroepelijk
van alle anderen verschilt brengt in ieder individu voldoende
respect op voor het eigen zijn en voor het zijn van de ander.
Alleen dit inzicht brengt vertrouwen in de eigen oordeelsvorming
teweeg en vormt de grondslag voor een zelfrespect dat volkomen
terecht binnen eenieders handbereik ligt. Naarmate wij ophouden
met ons op voorhand te conformeren aan al wat gedacht is gaan
wij beter begrijpen dat wij een uniek en eenmalig gebeuren zijn
in een gemeenschappelijk ervaren tijd en ruimte, maar ook dat
dit voor ieder van ons geldt, zodat wij onze behoeften aan enig
vergelijk met onze naasten tenslotte durven opgeven. Maar ook
volgt hieruit volgens Kant een directe verplichting t.a.v. ieder
oordeel dat wij over onszelf en andere mensen, zaken en dingen
uitspreken bedenk het zelf! Dat is onontkoombaar, denken
doe je zelf, dat laat je niemand anders voor je doen!
Geen vader, geen moeder, geen broer of zus, geen neef of nicht,
geen oom of tante, geen opa of oma, maar ook geen pastoor, kapelaan
of priester en ook geen dominee! Dus ook geen imam, geen hindoegoeroe,
geen stamhoofd of sekteleider, geen koningin of burgemeester,
geen politicus of advocaat of leraar of collega op je werk of
één van je buren of iemand van jouw eigen vriendinnen
en vrienden, maar ook geen beroemde schrijver, filmer, componist,
choreograaf of schilder. Denken, dat doe je zélf, zoiets
laat je eenvoudigweg niet aan een ander over!
Zo en niet anders luidt de meest onmiddellijke consequentie die
voortvloeit uit enig gevoel van respect voor het eigen zelf en
daarmee tegelijkertijd voor hetzelfde zelf van al onze naasten!
Denk zelf sapere aude!
Voorts: mensen
hebben weerstand nodig!
Weerstand brengt de
individuele persoonlijkheid tot ontwikkeling, tegenspraak brengt
ons verder, de onderkenning van het verschil tussen standpunten
en de overbrugging van dat verschil is vaak van grotere waarde
dan die standpunten zelf, discussie en debat helpen ons bij onze
zelfbepaling en brengen ons tot de ontwikkeling van onze eigen
ideeën en voorstellingen, tegenslag kan ons louteren, ziekte
kan fungeren als catharsis, het ontvallen van een dierbare kan
een aanzet zijn tot zorgvuldiger omgaan en leven met wat ons rest
en lief is, kortom: wat je niet ombrengt brengt je verder! En
wie beloofde ons trouwens dat de wereld zich in ieder opzicht
zonder enige slag of stoot aan ons te kennen zou geven? Kennis
vergt studie, vaardigheden behoeven oefening, kunst leunt op ambacht.
Zoals Aristoteles al zei: Het vergt tegenspanning om een
voortreffelijk mens te worden!.
Dan: mensen
zijn geneigd tot perfectie van de perversie!
Dat hier niet louter
seksuele perversies worden bedoeld mag duidelijk zijn. Perversies
betreffen ook allerlei wereldwijde problematische kwesties zoals
de alsmaar voortdurende mondiale honger, armoede en achterstand
van te veel landen op te veel gebieden! Deze achterstanden zijn
met alle verenigde wereldkrachten binnen vijf jaar totaal en definitief
te verhelpen, maar worden door op niets dan (persoonlijk) egoïsme
en regionaal, landelijk en mondiaal eigenbelang gebaseerde en
tot in de perversie geperfectioneerde machten in stand gehouden.
Een ander voorbeeld is het Amerikaans-evangelistische taboe op
perversiteiten als sm, terwijl de overheid tegelijk het martelen
door de CIA uitbesteedt aan Centraal Europa!
Iemand martelen zonder haar en zijn uitdrukkelijke toestemming
is het absolute toppunt van pervertering van alle Verlichtingsidealen,
terwijl er toch helemaal niets mee mis is zodra het in goed overleg
gebeurt! Het is dit simpele inzicht dat aan de Amerikanistisch-puriteinse
overkant van de Atlantische Oceaan grootschalig ontbreekt! Waar
Immanuel Kant al 225 jaar geleden concludeert dat de mens altijd
een doel moet zijn en nimmer een middel, vergrijpt de VS zich
voor de zoveelste keer in haar wordingsgeschiedenis aan burgers,
door ze te beschouwen als louter middel tot informatie
ofwel intelligence. Wij hebben Immanuel
Kant blijkbaar nog altijd nodig om in te zien dat op een dergelijke
manier verkregen kennis nooit werkelijke, zuivere kennis over
wie of wat dan ook kan zijn! Want zuivere (wetenschappelijke,
ethische en esthetische) kennis is na Immanuel Kant nu eenmaal
altijd a priori en niet-empirisch en kan nooit of te nimmer langs
de weg van de ervaring worden bereikt, laat staan dat zulke kennis
middels marteling kan worden verworven!
Tenslotte: wij
mensen vinden onze zelfverwerkelijking niet in maar buiten ons!
Wij bestaan als mens
enerzijds door onze zintuiglijke waarneming en anderzijds door
ons verstand, waarmee wij denken over hetgeen wij waarnemen. En
zoals wij met onze eigen ogen kijken, met onze eigen oren horen,
met onze eigen neus ruiken, met onze eigen tong proeven en met
onze eigen huid voelen, zo denken wij ook met ons eigen verstand.
Als wij als vrije mensen in een vrije
wereld dan ook iets aan elkaar verplicht zijn is het wel om niet
zomaar de ganse dag elkaar na te papegaaien! Maar tegelijkertijd
beschikken wij met ons allen over een min of meer gelijkaardig
levensgevoel dat door alle eeuwen heen ons een canon heeft opgeleverd.
Onszelf daarin met onze eigen ideeën, meningen en opvattingen
een plaats te verwerven, zoniet daar een uitbreiding of zelfs
een wending aan te geven, dat is wat ieder mens na Die Welt
als Wille und Vorstellung (Schopenhauer, 1819) verlangt
en na Nietszche (zie de muziek-, dans-, beeldende- en filmcultuur
van de westerse wereld), ook daadwerkelijk vermag!
Wij Europeanen beschikken
met de vier bovengenoemde Verlichtingspremissen over een ongelooflijk
groot goed, namelijk een op enkele hardnekkige uitzonderingen
in Noord-Ierland, Baskenland en Centraal-Europa na steeds leefbaarder
continent! Het Europa, waarvan de grenzen redelijkerwijs gesproken
toch ooit een keer moeten worden vastgesteld, voordat ze ergens
in de volgende eeuw al even noodzakelijk weer zullen moeten worden
opengebroken datzelfde Europa verwerft haar eigen synthetische
eenheid van apperceptie alléén door een toenemende
openheid, doorzichtigheid, transparantie en publieke controle
op de oordeelsvorming betreffende allerlei nog immer eveneens
in Europa bestaande grijze en zwarte vlekken. Algemeen echter
is op ons continent het inzicht groeiende dat naarmate het uitbannen
van vrouwen- en kindermishandeling, corruptie en allerlei overige
vormen van criminaliteit wil slagen ook de omstandigheden waarin
dergelijke overtredingen kunnen plaatsvinden dienen te worden
gecorrigeerd.
Europa zoekt en wil sinds haar Verlichting een samenleving die
ruimte laat aan het singuliere, die ongecensureerd kan kennisnemen
van het bijzondere en die zich op transparante wijze laat vormgeven
en inrichten door het algemene. Zon samenleving houdt zich
verre van wetgeving op religieuze gronden en biedt na Inquisitie
en Auswitzsch per definitie geen ruimte aan zaken als sharia,
jihad en de vorming van een nieuw islamitisch kalifaat op Europees
grondgebied.
Maar hopelijk roept de Europese samenleving tevens een halt aan
het Amerikaanse puritanisme dat een hernieuwd evangelistisch reveil
en élan ontbloot waarmee geen zinnig mens op ons continent
zich nog langer wil verhouden.
Publicatie van Mark
Rietmeijer, alle rechten voorbehouden ©2005

Mark Rietmeijer, filosoof
Slijkeinde 56
2513 VD Den Haag
T:
06-49873715
The Netherlands
Email
|